رسانه‌های غربی و گزینه‌های داعش پس از البغدادی

«دونالد ترامپ» رئیس جمهوری ایالات متحده روز یکشنبه هفته قبل، اعلام کرد که ابوبکر البغدادی سرکرده گروه داعش، پس از حمله نظامیان آمریکایی در منطقه‌ای در شمال شرق سوریه کشته شده است.

البته در ساعات ابتداییِ این اعلان، تردیدها نسبت به صحت گفته های رئیس جمهوری آمریکایی وجود داشت. پیش از این چند بار خبر کشته شدن البغدادی در رسانه های جهان منتشر شده بود اما این بار  برخی تصاویر از اجساد نزدیکان رهبر داعش منتشر و اعلام شد که آزمایش دی ان ای، انجام عملیات و صحت نتیجه آن را تایید کرده است.

مرگ البغدادی پایان داعش نیست

ارزیابی های گوناگونی در مورد موجودیت و آینده داعش منتشر شده است. بااین حال تقریبا همه تحلیل ها تاکید دارند که مرگ البغدادی را نباید پایان داعش و تروریسم ارزیابی کرد. از سوی دیگر واکنش اعضای این گروه هم به چالشی مهم برای کشورهای غربی تبدیل شده و در رسانه های آن ها این هراس بازتاب پررنگی داشته است.

تارنمای نشریه «نشنال اینترست» تاکید دارد اگرچه ابوبکر البغدادی کشته شد اما داعش هنوز زنده است و مرگ وی به مفهوم آن نیست که دوره مبارزه با تروریسم به سر آمده است. با فروکش کردن گرد وغبار حواشی مرگ البغدادی چند نکته باید مورد توجه قرار داشته باشد. نخست آنکه چگونگی دستیابی به اطلاعات مربوط به محل اختفای رهبر داعش و نحوه کشته شدن وی مهم است به ویژه آنکه می تواند به روشن شدن ارتباطات وی در سرتاسر جهان و وضعیت شاخه های این گروه منجر شود.

طبق این تحلیل در دوره پس از مرگ ابوبکر البغدادی غرب باید مراقب حملات تلافی جویانه طرفداران داعش باشد زیرا پیش از این هم برخی اقدامات تروریستی در کشورهای غربی به خاطر انتقام از حملات آمریکا صورت گرفته بود. این گزارش در زمینه تاثیر مرگ البغدادی بر آینده داعش هم آورده است: به اعتقاد تحلیلگران داعش اکنون در وضعیتی بین یک دولت غیرمستقر و گروهی شورشی قرار دارد.  این گروه در کوتاه مدت در عراق و سوریه به دنبال ظهور دوباره نیست و به همین دلیل داعش بار دیگر به ریشه های یاغی گرایانه و شورشی خود تغییر ماهیت می دهد. در این راستا داعش با از دست دادن مهمترین چهره خود به طور فزاینده ای بومی و منطقه ای می شود و احتمالا تمرکز کمتری بر غرب خواهد داشت.

از سوی دیگر هنوز مشخص نیست اعضای باقی مانده داعش تا چه اندازه به جانشین البغدادی وفادار خواهند ماند اما در آینده نوع رابطه آن ها با القاعده، تعیین کننده خواهد بود. ممکن است «ایمن الظواهری» و القاعده از فرصت استفاده کنند و دو گروه با یکدیگر متحد شوند به ویژه آنکه البغدادی در منطقه ای کشته شد که حضور القاعده در آن پررنگ بود.

تارنمای «Real Clear World» در این زمینه می نویسد: کشته شدن ابوبکر البغدادی  که خود را خلیفه خود خوانده دولت اسلامی می نامید پایان داعش به شمار نمی رود و باوجود این که وضعیت این گروه اکنون مشخص نیست،  ممکن است داعش در آینده بار دیگر ظاهر شود. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که اعلام کشتن رهبر داعش از سوی ترامپ اقدامی بود که بیشتر جنبه نمادین داشت زیرا سازمان های تروریستی دارای برنامه ریزی های جایگزینی هستند که در صورت از دست دادن رهبر آن ها به کار می افتد. به همین دلیل خطر داعش از بین نرفته است و هر زمانی احتمال دارد با اعلام نام رهبر جدید، فعالیت این گروه از سر گرفته شود. اعضای داعش ممکن است به عنوان گروه های یاغی به کشورهای گوناگونی سرازیر شوند و شاید حتی این اقدام پیش از این انجام شده باشد.

با این حال تحلیلگر این نشریه بر این اعتقاد است که به باور برخی کارشناسان کشته شدن البغدادی تحولی بزرگ و مهم بود زیرا وی داعش را تاسیس کرد و به عنوان پدرخوانده و رهبر قهرمان این گروه دیده می شد. وی خود را خلیفه مسلمانان و جانشین پیامبر اسلام می خواند که مدعی بود همچون قرن ها پیش، سرزمین هایی فراتر از شبه جزیره عرب را فتح خواهد کرد. از نگاه پیروان البغدادی، اسلام منتظر فردی برای بازگرداندن احترام و بزرگی است و با همین نگاه چند صد هزار شهروند و جنگجو در کنار وی حضور پیدا کردند و بسیاری از آن ها به خاطر البغدادی اقدام انتحاری هم انجام دادند.

داعش به دنبال مقری تازه

در حالی که داعش در چند ماه اخیر بخش عمده ای از سرزمین های تحت سیطره خود را از دست داد، مرگ سرکرده و رهبر خود را نیز به نظاره نشست. با وجود این اتفاق اما هنوز هزاران نفر از پیکارجویان داعش به دیدگاه البغدادی وفادار مانده اند و ممکن است برای خود پناه‌گاهی را در منطقه ایجاد کنند و اقداماتشان را از سر بگیرند.

تارنمای شبکه خبری رادیویی «ان پی آر» در گفت و گویی با یک کارشناس به بررسی تاثیرات مرگ البغدادی در آینده داعش پرداخت. «لینا خطیب» کارشناس امور داعش و مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده «چتهام هاوس» در لندن می‌گوید البغدادی رهبر واقعی داعش نبود بلکه چهره نمادینی بود که بعدها به عنوان خلیفه انتخاب شد. ویژگی های وی باعث شد تا افرادی از سرتاسر جهان به این گروه بپیوندند اما با مرگ وی چیز زیادی از ظرفیت های عملیاتی داعش کاسته نشده است.

وی در مورد ماهیت رهبری داعش هم عنوان داشت داعش را نمی توان به عنوان یک گروه متمرکز معرفی کرد البته در زمانی که گروه خود را به عنوان دولت معرفی کرد دارای این تمرکز شد اما پس از آن، البغدادی این تمرکز را از دست داد و دیگر گروه حول محور یک شخص استوار نبود. درواقع اکنون گروهی از افراد که به طور عمده از اعضای حزب بعث عراق بودند، در کنار برخی مقام های نظامی سابق عراق و جنگجویان القاعده گروه رهبری داعش را تشکیل می دهند. این افراد هنوز زنده هستند و تنها تفاوت با گذشته آن است که داعش قلمروی خود را از دست داده است.

در شرایط کنونی گروه های پراکنده داعش اگر فرصتی را به دست بیاورند دست به اقدامات تروریستی می زنند. نهایت آرزوی آن ها این است که خلافت خود را دوباره احیا کنند زیرا این امر می تواند محرک و ابزار اصلی برای جمع کردن حامیان و دوستداران داعش در سراسر جهان باشد.

وی در مورد آینده هم عنوان داشت با توجه به این امر که در عراق و سوریه ائتلاف ضدداعش حضور دارد در این منطقه احتمال ظهور دوباره آن ها وجود ندارد اما مناطق شرقی افغانستان یا صحرای لیبی، دو منطقه ای است که احتمال می رود آن ها بار دیگر گرد هم جمع شوند. با این حال افغانستان گزینه محتمل تری است. این گزینه می تواند پایگاه (یا هابی) برای دسترسی آن ها به هند، پاکستان، ایران، اندونزی، تاجیکستان، بنگلادش ایجاد کند. البته تعداد اندکی از اعضای داعش در عراق و سوریه باقی خواهند ماند.

این کارشناس در مورد آینده داعش گزینه دیگری را هم مطرح کرد. در ماه های گذشته تندورهای القاعده میزبان سرکرده داعش بودند. اگرچه در گذشته این دو گروه بر سر قدرت با هم می جنگیدند اما در نهایت هر دوی آن ها ایدئولوژی تقریبا مشابهی دارند و با مرگ البغدادی تعدادی از اعضای داعش را به سوی القاعده سوق پیدا می کنند. هر دو گروه پس از مرگ البغدادی به این نتیجه خواهند رسید بهترین راه، همزیستی آنها با هم است.

خطیب با ناگوار خواندن این موضوع عنوان داشت نزدیکی و اتحاد این دو گروه خبر خوشایندی نیست اما هر دو گروه از توانایی عملیاتی گسترده ای برخوردار نیستند به ویژه مردمی که پیش از این با وعده های اوتوپیایی داعش فریب خورده بودند یا شهروندانی که در قلمروی آن زندگی می کردند، به ماهیت وحشتناک این گروه پی برده اند و دیگر طرفدار آن ها نیستند.  

طبق تحلیل نشریه Real Clear World، دولت اسلامی اگرچه پدیده تازه ای نیست اما می توان داعش را با خوانش حزب نازی رایش سوم یا حزب بولشویک روس مقایسه کرد که با ساختار توتالیتر خود بر حضور یک رهبر قهرمان و برتری دیدگاهی خاص (در مورد داعش مذهبی است)، تاکید می کرد. در این چارچوب جنگ برای داعش پایان نپذیرفته است و اکنون به صورت یک ساختار غیرمتمرکز چریکی-شورشی در کشورهای مختلف دست به کار می شود. با این حال رویای خلافت جهانی که داعش در سر می پروراند، مرده است.