تبلیغات انتخاباتی میان دوگانه ای به نام سنتی و مجازی

گستردگی استفاده از شبکه های مجازی در سال های گذشته علاوه بر رشد آگاهی سیاسی و اجتماعی در کشور تا اندازه ای بر شیوه اطلاع رسانی تاثیر گذاشته است. رشد قارچ گونه کانال های خبری - تحلیلی در تلگرام و صفحات اینستاگرام این نگرانی را ایجاد کرده است که افزایش کاربران این فضا باعث کم رنگ شدن رسانه های سنتی و رسمی و کاهش اقبال عمومی مردم به این رسانه ها می شود.

اکنون که در آستانه دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری قرار گرفته ایم، فعالیت انتخاباتیِ پررنگ نامزدها، داوطلبان و جریان های سیاسی در این فضا این ابهام را ایجاد کرده که آیا تبلیغات در این فضا به همان میزان تبلیغات به شیوه سنتی و در رسانه هایی مانند نشریات و مطبوعات اثرگذار خواهد بود؟

«سعید ابوطالب» تحلیلگر سیاسی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا از کارکرد فضای مجازی در عرصه اطلاع رسانی به شیوه نوین در فضای انتخابات و تاثیر آن بر تغییر در نحوه تبلیغات نامزدها سخن گفت.

ابوطالب که نمایندگی مردم تهران در دوره هفتم مجلس شورای اسلامی را در کارنامه خود دارا است، براین باور است که افزایش کاربران فضای مجازی تاثیری بر نفوذ رسانه های سنتی مانند نشریات، مطبوعات و صداوسیما نداشته است و این رسانه ها مخاطبان و کارکرد پیشین خود را حفظ کرده اند.

متن کامل گفت وگو با این مستندساز و فیلم ساز به شرح زیر است:

** ایرنا: افزایش استفاده از شبکه های مجازی و فعالیت رسمی بسیاری از چهره ها و فعالان سیاسی در این فضا، شیوه تبلیغ و معرفی نامزدها و داوطلبان دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری را تا اندازه زیادی تغییر داده است. آیا تبلیغ در فضای مجازی به همان اندازه تبلیغ به شیوه سنتی اثرگذار خواهد بود یا خیر؟

** ابوطالب: در تاثیر نفوذ شبکه های اجتماعی میان توده مردم و نخبگان تردیدی نیست. از این استقبال می توان به عنوان نیروی اجتماعی یاد کرد. ارتباط غیررسمی میان آحاد جامعه، شبکه ای عظیم از روابط غیررسمی و نیروی اجتماعی بزرگی را به وجود آورده است.

تاثیر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی در تبلیغات انتخاباتی را می توان در شرایط گوناگونی بررسی کرد؛ اگر شبکه های اجتماعی روبه رو و در رقابت با رسانه های رسمی کشور یا به اصطلاح سنتی عمل کنند، به نظر می رسد موفقیت آمیزتر و اثرگذارتر خواهند بود تا زمانی که همسو با رسانه های رسمی حرکت می کنند.

به عبارت بهتر، حرکت در مسیر رسانه های رسمی و سنتی به دلیل وجود رقبا در جبهه مخالف، از میزان برد و نفوذ تبلیغ در شبکه های مجازی خواهد کاست اما وقتی رسانه های رسمی مانند رسانه ملی و مطبوعات نمی توانند بی طرفی نمایی خود را حفظ کنند، شبکه ای غیررسمی شکل خواهد یافت که نفوذ زیادی نیز خواهد داشت. این نفوذ را تا اندازه زیادی در انتخابات مجلس دهم شاهد بودیم.

در این مسیر آن دسته از کانال ها و منابع خبری موفق خواهند بود که با رسانه های رسمی همساز و هم مسیر نباشند.

** ایرنا: با توجه به وجود شایعات فراوان و انتشار مطالب غیرواقع در این فضا، چگونه می توان این فضا به کنترل درآورد و مرز واقعیت و شایعه را تمییز داد؟

** ابوطالب: شبکه های اجتماعی عرصه گسترده ای را تشکیل می دهند که تک تک افراد جامعه به صورت دلخواه محل تغذیه اطلاعاتی و داده های خود آن را انتخابات می کنند. در این میان اما کانال ها، گروه ها و صفحه هایی وجود دارند که سراسر شایعه، دروغ، اوهام و مطالب غیرمتعارف است اما از آنجا که افراد خود منبع خبری شان را انتخاب می کنند در زمان انتخابات نیز به طور طبیعی به دنبال کانال های معتبر سوق پیدا می کنند؛ کانال هایی که تا اندازه ای مطالب واقعی و درست را منتشر می کنند.

فراموش نکنیم که بسیاری از منابع خبری در فضای مجازی چیزی کمتر از رسانه های رسمی ندارند و تلاش می کنند تا اصالت خبر و تعهد خبری خود را حفظ کنند. بنابراین، اگر کانال یا صفحه ای خبری، آلوده به خبرسازی و دروغ شود به این معنا نیست که همه شبکه های اجتماعی به همان میزان دچار آلودگی اند. کانال های زیادی داریم که متعهد به اصول خبررسانی و اخلاق حرفه ای اند.

از طرفی، مردم به صورت کاملا عادی و طبیعی به ویژه در هنگامه رویدادهای مهمی مانند انتخابات، به دنبال واقعیت و حقیقت حرکت می کنند. در این میان شاید سری به کانال ها و صفحه های غیررسمی نیز بزنند اما هنگام تصمیم گیری بر سر موضوع مهمی چون انتخاب رییس جمهوری، تلاش می کنند تا خبرهای خود را از منابع رسمی و معتبر دریافت کنند.

** ایرنا: اما در برابرِ افرادی که سطح آگاهی بالا و اطلاعات سیاسی دارند، افرادی را مشاهد می کنیم که در برابر شایعات مقاومت ندارند و بدون جست وجوی حقیقت آن را می پذیرند. آیا می توان گفت که انتشار شایعات و فرافکنی علیه جبهه های رقیب در انتخابات، بر رای و قضاوت مردم اثرگذار خواهد بود؟

** ابوطالب: به نظر من این اتفاق به صورت لحظه ای و کوتاه مدت رخ خواهد داد. زمانی که جریان آزاد اطلاعات ایجاد شود، اگر شایعه ای با هدف تهمت و تخریب شکل بگیرد به همان سرعت شکل گیری نیز ممکن است نقض شود و از بین برود. برای نمونه اگر نقل قولی از نامزد یا داوطلبان ریاست جمهوری مطرح شود ممکن است و در کمتر از یک ساعت بیش از هزاران کاربر از آن اطلاع یابند اما خیلی زود در این جریان محو و تکذیب می شود.

شایعه زمانی اثرگذار خواهد بود که تکذیب نشود اما در سیل خبری و اطلاعاتی، خبر دروغ بلافاصله کشف و تکذیب می شود. مانایی و پایداری شایعه در شبکه های اجتماعی به دلیل جریان آزاد اطلاعات دارای عمر کوتاهی است. شبکه های اجتماعی پادتن خود را تولید می کنند.

تنها خطر موجود، مربوط به انتشار دروغ و شایعه های مهندسی شده و حرفه ای در زمانی است که امکان تکذیب آن وجود نداشته باشد و اثر خود را در فاصله زمانی تا تکذیب بگذارد. هرچه جریان آزاد، گسترده تر باشد عمر شایعه کوتاه تر است.

** ایرنا: در این فضا، همچنین شاهد شکل تازه ای از ارتباط کاربران با نامزدها و داوطلبان انتخابات هستیم و آن تماس مستقیم و پرسش و پاسخ است. آیا این شیوه به شناخت بهتر نامزدها یا افزایش مشارکت سیاسی مردم در انتخابات کمک خواهد کرد؟

** ابوطالب: به نظر می رسد که این روش، روش خوب و مناسبی باشد اما میزان اثرگذاری آن بالا نیست. ممکن است برخی نامزدها این روش را انتخاب کنند اما چندان موثر نخواهد بود به این دلیل که در یک شبکه بزرگ میلیونی یا چند هزار نفری چگونه ادمین یا گرداننده کانال به صدها هزار نفر پاسخ خواهد داد. در صورت این، امکان پاسخگویی در حد چند صد نفر خواهد بود.

نمی توان از تاثیرگذاری ارتباط رودر رو غافل شد چرا که این نوع از ارتباط از هر ارتباط دیگری اعم از ارتباط های مجازی یا رسانه ای اثرگذارتر خواهد بود. به همین دلیل نامزدها در مدت زمان تبلیغات خود تلاش می کنند تا با سفر به شهرهای مختلف با مردم تماس مستقیم و رودر رو برقرار کنند.

** ایرنا: آیا می توان گفت فضای مجازی و افزایش روزانه کاربران این فضا باعث شده است تا رسانه های سنتی و رسمی مانند صدا وسیما، خبرگزاری ها و مطبوعات به گوشه ای رانده شده و در حاشیه قرار گیرند؟

** ابوطالب: به رغم افزایش استفاده از شبکه های مجازی، رسانه سنتی کارکرد خود را حفظ کرده است. ضمن اینکه این رسانه ها دارای تاثیر عمیق تری نسبت به فضای مجازی اند. رسانه های رسمی هنوز دارای کارکردهای تبلیغاتی خود همانند گذشته هستند. چاپ پوستر، برگزاری مناظره های انتخاباتی و پخش آن از صدا و سیما، حضور در ستادهای انتخاباتی و تماس مستقیم با مردم باعث می شود مردم چهره و بیان نامزدها را ببینند. این نوع از ارتباط موثرترین شکل ارتباط است. ضمن اینکه رسانه های رسمی و سنتی کشور مخاطبان ویژه خود را دارند.

در بسیاری از جوامع پیشرفته که در استفاده از شبکه های اجتماعی بسیار جلوتر از ایران حرکت می کنند، هنوز بساط سخنرانی و دیدارهای مردمی برپا است و نامزدها ریاست جمهوری در چند ماه پیش از انتخابات به صورت حضوری و مستقیم با مردم ارتباط می گیرند و سخنرانی می کنند.

ایجاد یک موج و جریان به نفع یا علیه رسانه های رسمی، دشوار و پیچیده است. با وجود این به نظر می رسد جریان ها و افراد سیاسی خود را از فرصت حضور در فضای مجازی محروم نمی سازند.